Belangenverstrengeling is een toverwoord geworden in de zorg. Zelfs de schijn van belangenverstrengeling roept negatieve associaties op. Eerst in een aantal spraakmakende zaken over governance in de zorg, en tegenwoordig vooral bij medisch specialisten. Maar de lading die aan deze begrippen wordt gegeven is lang niet altijd de juiste. Niet elke interesse van een medisch specialist buiten de muren van het ziekenhuis is belangenverstrengeling. En niet elke belangenverstrengeling is ongewenst. Precies taalgebruik is nodig (zei de advocaat van WC eend).
Sinds de FIOD inmiddels alweer drie jaar geleden een inval deed bij het Isala Ziekenhuis in Zwolle, is er op veel plaatsen aandacht voor belangenverstrengeling van medisch specialisten. Op zich een goede zaak. Je moet erop kunnen vertrouwen dat je behandelend arts zich laat leiden door medisch inhoudelijke belangen en niet door zijn portemonnee.
Niet voor niets schrijft de KNMG voor in de gedragscode voor artsen dat zij transparant moeten zijn over hun belangen (gedragscode 12 – zie hier). Bij samenwerkingen met anderen of nevenwerkzaamheden moet de arts zorgen dat de belangen van de patiënt altijd voorop staan.
Voor banden met de farmaceutische en hulpmiddelen industrie gaat de wet zelfs een stap verder. Ondersteund door gedragscodes geldt daar de regel dat (financieel) voordeel nooit is toegestaan, tenzij een expliciete uitzondering geldt. Logisch want bij die banden kunnen de verleidingen groot zijn en is er geen ruimte voor grijze gebieden (zie eerdere blog hier).
En dan geldt nog dat medisch specialisten – op grond van samenwerkingsovereenkomsten of de Arbeidsvoorwaarden Medisch Specialisten (AMS) – zonder goedkeuring van het ziekenhuis (i) geen concurrerende activiteiten ontplooien en (ii) geen nevenfuncties vervullen of nevenwerkzaamheden verrichten die de belangen van het ziekenhuis schaden.
Niks nieuws onder de zon; deze normen gelden al jaren.
Met de FIOD inval in Zwolle in het achterhoofd is in veel ziekenhuizen besloten om nog maar eens een vlootschouw uit te voeren en te kijken of er nog lijken – of BV-tjes – in de kast zitten die aandacht behoeven. Wordt zo’n BV gevonden, dan is de Pavlov-reactie vaak “belangenverstrengeling”; dit kan zo niet.
Belangenverstrengeling of schijn van belangenverstrengeling. Klinkt erg; maar is het dat ook?
Belangen kunnen verstrengeld zijn. Sterker nog, dat is precies wat we al jaren tussen ziekenhuis en medisch specialist voor ogen hebben. Alleen noemen we het dan “gelijkgerichtheid”. Een ander woord voor parallelle – maar wel degelijk verstrengelde – belangen. Belangenverstrengeling hoeft dus niet erg te zijn. En de schijn ervan al helemaal niet; het is alleen de beeldvorming die vragen oproept, feitelijk is er niks aan de hand.
Waar de schoen wringt is waar de belangen van de medisch specialist tegengesteld zijn aan de belangen van het ziekenhuis of de patiënt. Als de medisch specialist een zodanig tegengesteld belang heeft dat de kans bestaat dat die beslissingen niet neemt uitsluitend op basis van medisch inhoudelijke gronden. Dan is er alle reden om in te grijpen. En het ziekenhuis heeft ook mogelijkheden daartoe. Bijv. door goedkeuring te onthouden aan nevenwerkzaamheden of een aanwijzing te geven om in lijn met de KNMG-gedragscode of het verbod op gunstbetoon te handelen.
Een goed begrip van “belangenverstrengeling” is dus nodig om waar nodig de medisch specialisten aan te schrijven die onwenselijke banden hebben buiten het ziekenhuis. Ubi pus ibi evacua, ook in de bestuurskamers en in het belang van de patiënt. Maar verder graag alleen passende zorgen.
Het is niet altijd klip en klaar. Bij een cardioloog die privé aandelen Novartis en Medtronic heeft, vindt (denk ik) niemand dat sprake is van ongewenste belangenverstrengeling. Maar als diezelfde cardioloog grootaandeelhouder is van een belangrijke leverancier van het ziekenhuis vinden we dat wel relevant. Terecht lijkt me, maar het laat wel zien dat er een grijs gebied moet zijn tussen deze twee uitersten. Rustig ademhalen, analyseren en minimaal invasief ingrijpen. Niet elke BV of samenwerkingsovereenkomst buiten de muren van het ziekenhuis is erg. Dat ziekenhuis overstijgend initiatief gaan we nog hard nodig hebben de komende jaren.